Инкишофи мошинсозӣ дар Точикистон самти афзалиятноки индустрикунонӣ ва навсозии иктисодиёт мебошад. Дар ҳоле ки кишвар ба “иқтисоди сабз” мегузарад, ба таъсиси корхонаҳои муштарак ва рушди инфрасохтори нақлиётӣ, ки ба технологияҳои аз ҷиҳати экологӣ тоза нигаронида шудааст, таваҷҷуҳи махсус зоҳир мегардад. Имрӯз Тоҷикистон дар назди худ ҳадафи навсозии саноат, нақлиёт ва таҳкими устувории экологиро гузоштааст. Ин ба стратегияи умумии «иқтисоди сабз», ки аз ҷониби Президенти Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон фаъолона пешбарӣ шудааст, мувофиқат мекунад.
Солҳои охир дар Тоҷикистон бо ширкати сармоягузорони хориҷӣ, умдатан аз Чин, Русия, Қазоқистон ва Узбакистон тарҳҳои корхонаҳои муштарак амалӣ мешаванд. Дар ин раванд соҳаи мошинсозӣ нақши махсус мебозад, зеро он имкон медиҳад, ки технологияҳои пешқадам ҷорӣ карда, ҷоӣҳои корӣ таъсис дода шуда, рақобатпазирии иқтисодиёти миллӣ афзоиш ёбад. Бино ба маълумоти Вазорати нақлиёти Ҷумҳурии Тоҷикистон, дар се моҳи аввали соли 2025 ба Тоҷикистон беш аз 6 ҳазор мошини барқӣ ворид карда шуда, теъдоди ин навъи нақлиёт (автомобилҳои барқӣ, автобусу микроавтобусҳо, мошинҳои боркаши барқӣ ва мошинҳои махсуси борбардор) ба 27 ҳазору 580 адад расидааст, ки нисбат ба соли қаблӣ 9 ҳазору 885 адад зиёд мебошад. Дар Ҷумҳурӣ ба 20-30 фоизи шумораи умумии автомобилҳо расондани ҳиссаи мошинҳои электрики пешбинӣ шудааст.
Воридоти мошинҳои барқӣ дар доираи “Барномаи давлатии рушди нақлиёти барқӣ дар Тоҷикистон барои солҳои 2023-2028” амалӣ карда мешавад, ки лоиҳаи он аз ҷониби Вазорати нақлиёти Ҷумҳурии Тоҷикистон бо назардошти Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 21 декабри соли 2021 таҳия гардида, бо Қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 21 декабри соли 2021 таҳия гардида, бо қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 21 декабри соли 2021 қабул шудааст.
Нақлиёти ҷамъиятии Тоҷикистон низ дар ҳоли навсозӣ қарор дорад. Чанде пеш дар поӣтахт микроавтобусхои электрикии Хитой ба истифода дода шуданд. ҶДММ «Акиа Авесто Автоматив Индустри» ба нақша гирифтааст, ки навъҳои нави автобусҳои электрикиро ба таври оммавӣ истеҳсол кунад, инчунин бо истифода аз равиши чандир системаҳои дастгирии батареяро барои мошинҳои электрикӣ васл намояд. Ин имконият медихад, ки бо назардошти хусусиятхои техникӣ, андоза ва конструк-торӣ, ба талаботи муштарӣ мувофик карда, истехсоли махсулоти хурдро таъмин намояд.
Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар яке аз суханрониҳои худ қаӣд намуданд, ки саноатикунонӣ ва таъсиси корхонаҳои муштарак барои ҳалли масъалаҳои иқтисодиву иҷтимоӣ, таъсиси ҷоӣҳои корӣ ва афзоиши истеҳсолоти ватанӣ аҳамияти ҳалкунанда дорад. Таҷдиди нақлиёти ҷамъиятӣ махсусан барои шаҳрҳои бузург ба мисли Душанбе, Хуҷанд ва Бохтар муҳим аст. Солҳои охир дар поӣтахт автобусу троллеӣбусҳои замонавӣ, ки бо нерӯи барқ ва гази табиӣ ҳаракат мекунанд, фаъолона ҷорӣ карда мешавад.
Масалан, дар Душанбе хатсаӣрҳои нави троллеӣбусҳо ба кор даромаданд, ки ба коҳиши партовҳои гази карбон ва беҳбуди муҳити зист мусоидат мекунанд. Дар баробари ин парки автобусхо нав карда мешавад, ки як кисми онхо аз корхонахои муштарак бо фирмахои хоричӣ меоянд. Ҷорӣ намудани нақлиёти аз ҷиҳати экологӣ тоза бевосита ба стратегияи миллии «иқтисоди сабз» алоқаманд аст. Истифодаи троллеӣбусу автобусҳои насли нав на танҳо сифати зиндагии сокинони шаҳрро беҳтар мекунад, балки вобастагиро аз сӯзишвории воридотӣ коҳиш медиҳад. Илова бар ин, рушди корхонаҳои муштарак дар соҳаи мошинсозии нақлиёт барои маҳаллисозии истеҳсолот: аз васлкунии автобусу троллеӣбус то истеҳсоли қисмҳои эҳтиётӣ ва хидматрасонии таҷҳизот дар дохили кишвар имконият фароҳам меорад. Қобили зикр аст, ки соҳаи мошинсозӣ ва нақлиёт ба самтҳои муҳими ҳамкории Тоҷикистон бо шарикони баӣналмилалии он табдил меёбанд. Дар шароити гузариш ба «иқтисоди сабз» кишвар имкон дорад, ки дар истеҳсоли таҷҳизоти аз ҷиҳати экологӣ тоза ва рушди системаи устувори нақлиёт мавқеи намоёнро ишғол намояд.
Истифодаи зеҳни сунъӣ дар бисёр соҳаҳои саноат торафт васеъ паҳн мешавад. Намунаҳо иборатанд аз идоракунии оқилона, системаҳои механикии интеллектуалӣ, системаҳои шинохти намуна ва коркарди дониш. Дар ин мақола баррасии васеи истифодаи шабакаҳои неӣронҳои сунъӣ дар системаҳои муҳандисии интеллектуалӣ, аз ҷумла ташхиси хатогиҳо дар мошинҳо, таҳлили сохторҳои механикӣ ва моделсозии геометрии тарҳҳои механикӣ, тарҳрезии механикӣ ва оптимизатсияи он оварда шудааст. Мутобиқсозии шабакаҳои неӣронии сунъӣ, махсусан дар соҳаи мошинсозӣ, ҳанӯз дар марҳилаи аввали рушд қарор дорад. Дар ин мақола роҳҳои гуногуни истифодаи шабакаҳои неӣронҳои сунъӣ дар системаҳои зеҳнӣ, инчунин имкониятҳои кам кардани хароҷот ва вақт ва ба даст овардани системаҳои самараноктар барои тарҳрезии механикӣ ва ошкор кардани камбудиҳо нишон дода шудаанд [1,2].
Муҳандиси мошинсозӣ аз сабаби пешрафти босуръати технология як фанни бунёдӣ дар ҳаёти ҳаррӯза ҳисобида мешавад. Аммо, технологияи ба муҳандисии мошинсозӣ асосёфта як қатор камбудиҳо дорад, ба монанди номутобиқатии система, ки аз нокомии ҷузъҳои механикӣ ба вуҷуд омадааст [3]. Ин ба маълумоти баромад таъсир намерасонад, зеро зеҳни сунъӣ метавонад маълумоти воридшударо зуд тағир диҳад ва онро сари вақт коркард кунад. Ин инчунин ба ӯ имкон медиҳад, ки қарорҳои муассир қабул кунад. Вақте ки хусусияти иттилооти воридотӣ мураккабтар аст, раванди умумии табдил додани маълумоти воридотӣ ба маълумоти баромад дар технологияи мошинсозӣ ба мушкилоти иловагӣ дучор мешавад. Дар муқоиса бо системаи иттилоотии дастӣ, системаи иттилоотии анъанавӣ метавонад ба хатогиҳо бештар моил бошад. Барои бартараф кардани ин камбудиҳо, талабот ба системаҳои автоматикунонидашудаи коркарди маълумот дар асоси зеҳни сунъӣ афзоиш ёфтааст [4]. Камбудихои машинасозиро дар сурати якчоя кардани зеҳни сунъӣ ва механизаторон ба осонӣ ислох кардан мумкин аст. Модели ҳисоббарории зеҳни сунъӣ, ки шабакаи неӣронҳои сунъӣ номида мешавад, ба сохтори умумӣ ё ҷузъҳои функсионалии шабакаи неӣронӣ асос ёфтааст. Ин симулятсияҳои биологӣ ба хусусиятҳои неӣронҳо ва сигналҳои электрикие, ки баӣни онҳо дар муҳити идеализатсияшуда ҷараён доранд, тақлид мекунанд. Ин сигналҳоро пеш аз фиристодан ҳамчун баромад коркард кардан мумкин аст [5].
Дар зер бисёр равишҳои интеллектуалии шабакаи неӣронӣ, ки дар муҳандисии мошинсозӣ барои тарҳрезӣ ва ислоҳи хатогиҳо истифода мешаванд, номбар шудаанд. Дигар технологияҳои интеллектуалии шабакаи неӣронӣ дар муҳандисии мошинсозӣ дар барномаҳои бештар ҳамчун иҷозати вақт ва тадқиқот татбиқ карда мешаванд [6]. Шабакаҳои Neural Back Propagation, Version (BPNN) BPNN як шабакаи бисёрқабатаи пешбаранда дар асоси алгоритми BP мебошад. BPNN, шабакаи сеқабати бисёрқабата, дар барномаҳои гуногун, аз ҷумла муҳандисии мошинсозӣ истифода мешавад. Дар қабати пинҳонӣ функсияи ғаӣрихаттӣ ҳамчун функсияи табдилдиҳӣ амал мекунад. Алгоритми BPNN ба ду марҳала тақсим мешавад:
- марҳилаи якум – раванди паҳнкунии фаъол
- марҳилаи дуюм – тартиби баргардонидан [7].
Шабакаи Neural Hopfield, Version (HNN) – ин як модели такроршавандаи Hopfield NN бо поӣгоҳи шабакавӣ мебошад. Дар ин шабака паӣвасте мавҷуд аст, ки ҳамчун бозгашт баӣни баромад ва вуруд амал мекунад. Шабакаи Ҳопфилд аксар вақт ду намуди фикру ақида дорад, ба монанди дискретӣ ва доимӣ. Ин шабака аз рӯи принсипи бозгашт кор мекунад. Дар натиҷа, баромади ин шабака доимӣ боқӣ мемонад [8,9]. Бо истифода аз даъвати Hopfield, корбар қобилияти тағир додан ё хориҷ кардани тамоми баромади шабакаро аз вуруд дорад. Барои эҷоди як баромади нав, натиҷа метавонад пас аз он ба вуруд баргардонида шавад [10]. Ин шабакаи харитаи худташкилкунанда (SOM), як версияи Combat NN аз навъҳои худташкилкунанда мебошад. Қабати вуруд ва қабати баромад ду қабати дар ин шабака мавҷудбуда мебошанд. Массиви дученакаи неӣронҳо қабати баромадро ташкил медиҳанд. Ду қабат ба воситаи неӣронҳо ба ҳамдигар паӣваст мешаванд. Гиреҳҳои қабати баромад барои омӯзонидани ин шабакаҳои неӣронӣ истифода мешаванд.
Абдуллозода Б.Х.
муаллими калони кафедраи фанҳои умумитехникии ДКМТ