КОНФЕРЕНСИЯИ БАЙНАЛМИЛАЛИИ ИЛМӢ-АМАЛӢ ТАҲТИ УНВОНИ «ТЕХНОЛОГИЯҲОИ ИННОВАТСИОНИИ ИСТИХРОҶ ВА БОЗКОРКАРДИ КАНДАНИҲОИ ФОИДАНОК – II»
Рӯзи 16 майи соли 2025 дар Донишкадаи кӯҳию металлургии Тоҷикистон дар ҳамкорӣ бо Хадамоти назорати давлатии бехатарии корҳо дар саноати кӯҳкории назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон конференсияи байналмилалии илмӣ-амалӣ таҳти унвони «Технологияҳои инноватсионии истихроҷ ва бозкоркарди канданиҳои фоиданок – II» баргузор гардид. Ин конференсия бахшида ба эълон гардидани солҳои 2022–2026 «Солҳои рушди саноат» ва солҳои 2020–2024 «Бистсолаи омӯзиш ва рушди фанҳои табиатшиносӣ, дақиқ ва риёзӣ дар соҳаи илму маориф» ташкил ва баргузор гардид. Дар кори он намояндагони муассисаҳои илмӣ-таълимии ҷумҳурӣ, инчунин меҳмонон аз Ҷумҳуриҳои Ӯзбекистон ва Қирғизистон, ҳамчунин корхонаҳои саноатии кишвар иштирок намуданд.
Чорабинӣ бо сухани ифтитоҳии ректори донишкада, доктори илмҳои иқтисодӣ, профессор Маҳмадалӣ Бахтиёр Набӣ оғоз ёфт. Дар суханронии худ ректор аҳамият ва нақши саноатикунонии босуръати кишварро ҳамчун ҳадафи асосии давлат таъкид намуд. Сипас, меҳмонони конфронс бо суханони табрикотӣ баромад карданд, аз ҷумла Мамнур Нурзода – намояндаи Мақомоти иҷроияи ҳокимияти давлатии шаҳри Бӯстон, Мирзозода Ардашер Абдуғаффор – муовини сардори Хадамоти назорати давлатии бехатарии корҳо дар саноати кӯҳкории назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Мирзакулов Нуркул Абдулазизович – доктори PhD, директори Институти энергетика ва нақлиёти шаҳри Ош.
Сипас, дар ҷаласаи пленарӣ маърӯзаҳои илмӣ-амалӣ аз ҷониби шахсони зерин шунида шуданд:
- Саййидкосимов Саиджабор Саидкосим- уғлӣ д.и.т., профессори Донишгоҳи давлатии техникии Тошкент ба номи И.А.Каримов, , Ноиби президенти Иттифоқи байналмилалии маркшейдерон “ISM” бо маърӯзаи “Влияние условий формирования устойчивого развития горно-металлургической отрасли на возможности интеграции Республики Узбекистан в мировой минерально-сырьевой рынок”
Дар маърӯзаи худ профессор Саййидкосимов С.С. масъалаҳои муҳими таъсири омилҳои гуногунро, ки ба рушди устувори соҳаи кӯҳӣ-металлургӣ алоқаманданд, баррасӣ намуд. Ҳамчунин, имкониятҳо ва дурнамои ҳамгироии ин соҳаи муҳими иқтисодии кишварро ба бозори ҷаҳонии ашёи хом мавриди таҳлил қарор дод.
Профессор дар баромади худ таъкид намуд, ки рушди устувори соҳаи кӯҳӣ-металлургӣ на танҳо ба истихроҷ ва коркарди самараноки захираҳои табиӣ, балки ба ҷорӣ намудани технологияҳои инноватсионӣ, ҳифзи муҳити зист, таъмини бехатарии меҳнат ва рушди иҷтимоии минтақаҳои кӯҳӣ низ вобаста аст.
Дар фарҷоми баромади худ, профессор пешниҳодҳо ва тавсияҳои мушаххасро ҷиҳати тақвияти рушди устувори соҳа ва ҳамгироии босамари Ӯзбекистон ба бозори ҷаҳонии ашёи хом иброз дошт, ки аз ҷониби иштирокчиёни конференсия бо таваҷҷуҳи зиёд қабул гардид.
- Самадова Гули Миржоновна – д.и.т. декани факултети корҳои кӯҳии ДКМТ таҳти унвони “Технология и комплексная механизация разработки нагорных месторождения”
Дар маърӯзаи худ доктори илмҳои техникӣ, декани факултети корҳои кӯҳӣ Самадова Г.М. масъалаҳои марбут ба технологияҳои муосир ва истифодаи маҷмӯии мошинҳо ва механизмҳоро дар раванди коркарди конҳои кӯҳӣ мавриди баррасӣ қарор дод. Зарурати ҷорӣ намудани усулҳои пешқадами истихроҷро бо мақсади баланд бардоштани самаранокӣ, коҳиш додани хароҷот ва таъмини бехатарии корҳо дар шароити мураккаби конҳои кӯҳӣ таъкид намуд.
Самадова Г.М. дар баромади худ аҳамияти механиконидани тамоми марҳилаҳои коркарди конҳо, аз ҷумла омодасозии кон барои истихроҷ, кандани ҷинсҳои кӯҳӣ, боркунӣ, кашонидан ва ҷамъоварии маъданро қайд кард. Инчунин намунаҳои мушаххаси технологияҳо ва таҷҳизоти муосирро, ки дар коркарди конҳои кӯҳӣ истифода мешаванд ва ба афзоиши иқтидори истеҳсолӣ ва коҳиши таъсири манфии экологӣ мусоидат мекунанд, пешниҳод намуд.
Дар қисмати хотимавии маърӯза, д.и.т., Самадова Г.М. оид ба дурнамои рушди технологияҳо ва механиконидани маҷмӯии коркарди конҳои кӯҳӣ дар оянда, аз ҷумла истифодаи системаҳои автоматикунонидашуда ва робототехникӣ, фикру мулоҳизаҳои худро баён кард. Баромади эшон боиси таваҷҷуҳи зиёди иштирокчиён гардида, саволҳои зиёдеро ба миён овард.
- Осими Оқил – н.и.т., дотсент кафедраи коркарди конҳои канданиҳои фоиданок бо маърӯзаи «The impact of engineering literacy on reducing injury risks in industrial environments»
Дар баромади худ, номзади илмҳои техникӣ, дотсент Осими Оқил аҳамияти дониш ва малакаҳои муҳандисиро дар таъмини бехатарӣ дар муҳити саноатӣ, бахусус дар соҳаи истихроҷ ва коркарди канданиҳои фоиданок, мавриди таҳлил қарор доданд.
Онҳо таъкид намуданд, ки саводнокии баланди муҳандисӣ ба кормандон имкон медиҳад, ки хавфҳои потенсиалиро дар ҷои кор дуруст арзёбӣ намоянд, сабабҳои асосии ҳодисаҳои нохушро дарк кунанд, усулҳо ва чораҳои пешгирии осебҳоро самаранок истифода баранд, ба талабот ва қоидаҳои бехатарӣ риоя кунанд, дар ҳолатҳои фавқулода вокуниши дуруст нишон диҳанд.
Дотсент Осими Оқил дар маърӯзаи худ мисолҳои мушаххаси таъсири мусбати саводнокии муҳандисиро дар коҳиш додани сатҳи ҷароҳатбардорӣ дар корхонаҳои саноатӣ оварданд. Онҳо инчунин зарурати таҳия ва татбиқи барномаҳои таълимии муҳандисиро ҷиҳати баланд бардоштани сатҳи дониши кормандон дар масъалаҳои бехатарӣ қайд намуд.
Дар анҷоми баромад, Осими Оқил пешниҳодҳоеро ҷиҳати тақвияти фарҳанги бехатарӣ ва баланд бардоштани саводнокии муҳандис дар муҳити истеҳсолӣ иброз дошт, ки аз ҷониби иштирокчиёни конференсия бо шавқи зиёд истиқбол гардид.
- Аликулов Шухрат Шарофович д.и.т., профессор, муовини ректор оид ба муносибатҳои байналмилалии Донишгоҳи давлатии кӯҳӣ – технологии Навоӣ дар мавзӯи «Применение геохимический активной культуры бактерий при ранее отработанных месторождениях урана»
Дар баромади худ, профессор Аликулов Ш.Ш. масъалаи муҳими истифодаи технологияҳои биотехнологиро дар барқарорсозии конҳои урани қаблан коркардшуда мавриди баррасӣ қарор дод. Онҳо аҳамияти истифодаи фарҳангҳои геохимиявии фаъоли бактерияҳоро барои тоза кардани муҳити зист аз радионуклидҳо ва дигар моддаҳои зараровар, ки дар натиҷаи коркарди конҳои уран боқӣ мондаанд, таъкид намуд.
Профессор Аликулов Ш.Ш. дар маърӯзаи худ механизмҳои таъсири бактерияҳои геохимиявиро ба равандҳои геохимиявӣ дар конҳои қаблан коркардшуда шарҳ дод. Ӯ нишон дод, ки чӣ гуна ин бактерияҳо метавонанд элементҳои радиоактивӣ ва металлҳои вазнинро аз обҳои зеризаминӣ ва хок ҷудо ва безарар гардонанд.
Дар идомаи баромади худ, профессор оид ба таҷриба ва натиҷаҳои таҳқиқоти илмии худ дар самти истифодаи фарҳангҳои геохимиявии фаъол дар конҳои урани Ӯзбекистон маълумот дод. Ӯ афзалиятҳо ва камбудиҳои ин усулро дар муқоиса бо дигар усулҳои барқарорсозии экологӣ муайян намуд.
Дар фарҷоми маърӯза, профессор Аликулов Ш.Ш. дурнамои васеъи истифодаи технологияҳои биотехнологиро дар барқарорсозии конҳои кӯҳӣ ва ҳифзи муҳити зист қайд карда, зарурати таҳқиқоти минбаъда ва татбиқи ин усулҳои инноватсиониро дар амал таъкид намуд. Баромади профессор боиси мубоҳисаҳои ҷолиб ва саволҳои зиёд аз ҷониби иштирокчиёни конференсия гардид.
- Бадалов Джамолиддин Нурдинович.- муаллими калони кафедраи коркарди конҳои канданиҳои фоиданоки ДКТМ бо маърӯзаи «Исследования измельчаемости пробы руды месторождения «Зарнисор»
Дар баромади худ, муаллими калон Бадалов Ҷ.Н. натиҷаҳои таҳқиқоти худро оид ба майдашавии намунаи маъдани кони «Зарнисор» пешниҳод намуд. Ин таҳқиқот ҷиҳати муайян намудани хусусиятҳои физикӣ ва механикии маъдан, ки ба раванди майдакунӣ ва ғанигардонӣ таъсир мерасонанд, гузаронида шудааст.
Бадалов Ҷ.Н. дар маърӯзаи худ омилҳои гуногунеро, ки ба майдашавандагии маъдан таъсир мерасонанд, аз қабили сахтӣ, мустаҳкамӣ, таркиби минералогӣ ва сохтори маъдан, баррасӣ намуд. Ӯ усулҳои гуногуни таҳқиқи майдашавиро, ки дар кори илмии худ истифода бурдаанд, аз ҷумла озмоишҳои лабораторӣ бо истифода аз дастгоҳҳои гуногуни майдакунӣ, шарҳ дод.
Дар идомаи баромад, муаллими калон натиҷаҳои мушаххаси таҳқиқоти худро оид ба намунаи маъдани кони «Зарнисор» пешниҳод намуд. Ӯ параметрҳои оптималии майдакуниро, ки барои ноил шудан ба дараҷаи зарурӣ ва сарфаи энергия муҳиманд, муайян кард. Ин маълумот барои муҳандисони соҳаи кӯҳӣ ва металлургӣ дар интихоби технология ва таҷҳизоти мувофиқ барои коркарди маъдани кони «Зарнисор» аҳамияти калон дорад.
Дар фарҷоми маърӯза, Бадалов Ҷ.Н. хулосаҳои асосии таҳқиқоти худро ҷамъбаст намуда, аҳамияти омӯзиши майдашавии маъданро барои оптимизатсияи равандҳои технологӣ ва паст кардани хароҷоти истеҳсолӣ таъкид намуд. Баромади унвонҷу боиси таваҷҷуҳи иштирокчиён гардида, мубоҳисаҳои муфидро ба вуҷуд овард.
Баъди ҷаласаи пленарӣ, конференсияи байналмилалии илмӣ-амалӣ «Технологияҳои инноватсионии истихроҷ ва бозкоркарди канданиҳои фоиданок – II» кори худро дар панҷ сексия идома дод. Ҳар як сексия ба як ҷанбаи муҳими соҳаи кӯҳӣ ва металлургӣ бахшида шуда буд ва имконият фароҳам овард, ки мутахассисон ва олимон оид ба масъалаҳои мубрами соҳа мубодилаи афкор намоянд ва натиҷаҳои таҳқиқоти худро муаррифӣ кунанд.
Сексияи 1: Технологияҳои инноватсионии азхудкунии конҳои канданиҳои фоиданок
Дар ин сексия масъалаҳои марбут ба ҷорӣ намудани усулҳо ва технологияҳои нави истихроҷи канданиҳои фоиданок, аз ҷумла усулҳои камхарҷ ва аз ҷиҳати экологӣ бехатар, мавриди баррасӣ қарор гирифт. Иштирокчиён дар бораи таҷрибаи истифодаи техника ва технологияҳои муосир дар конҳои рӯизаминӣ ва зеризаминӣ, инчунин оид ба автоматикунонӣ ва роботикунонии равандҳои истихроҷ мубодилаи афкор намуданд.
Сексияи 2: Автоматикунонӣ, рақамикунонӣ, технологияҳои экологӣ ва бехатарӣ дар соҳаи саноати кӯҳкорӣ
Ин сексия ба масъалаҳои ҷорӣ намудани системаҳои автоматикунонидашуда ва рақамӣ дар идоракунии равандҳои истеҳсолӣ, таъмини бехатарии меҳнат ва истифодаи технологияҳои экологӣ дар саноати кӯҳкорӣ бахшида шуд. Дар доираи сексия масъалаҳои мониторинги ҳолати муҳити зист, кам кардани партовҳо ва истифодаи технологияҳои кампартов баррасӣ гардиданд.
Сексияи 3: Усулҳои муосири бозкоркарди канданиҳои фоиданок
Дар ин сексия маърӯзаҳо оид ба усулҳои пешқадами ғанигардонӣ ва коркарди маъдан, аз ҷумла технологияҳои флотатсионӣ, магнитӣ, гравитатсионӣ ва гидрометаллургӣ пешниҳод гардиданд. Иштирокчиён дар бораи роҳҳои баланд бардоштани самаранокии равандҳои бозкоркард, кам кардани талафот ва истифодаи комплексии ашёи хом мубодилаи таҷриба намуданд.
Сексияи 4: Нақши фанҳои дақиқ ва моделиронӣ дар таъмини рушди устувори саноати кӯҳкорӣ
Ин сексия ба аҳамияти истифодаи усулҳои математикӣ, моделсозӣ ва технологияҳои иттилоотӣ дар таҳлили равандҳои кӯҳӣ, банақшагирии конҳо ва пешгӯии оқибатҳои экологӣ бахшида шуд. Иштирокчиён дар бораи истифодаи системаҳои геоинформатсионӣ (ГИС), моделҳои компютерӣ ва дигар абзорҳои муосир барои таъмини рушди устувори соҳа мулоҳизаронӣ карданд.
Сексияи 5: Рушди иҷтимоӣ – иқтисодии маҳалҳои кӯҳнишин
Дар ин сексия масъалаҳои вобаста ба таъсири саноати кӯҳкорӣ ба рушди иҷтимоӣ ва иқтисодии минтақаҳои кӯҳӣ, беҳтар намудани инфрасохтор, таъсиси ҷойҳои корӣ ва дастгирии соҳибкории Ватанӣ баррасӣ шуданд. Иштирокчиён оид ба роҳҳои таъмини ҳамкории мутақобилан судманд байни корхонаҳои кӯҳӣ ва ҷамоатҳои маҳаллӣ мубодилаи афкор намуданд.
Дар интиҳо профессор Маҳмадалӣ Бахтиёр Набӣ ба ҳозирин изҳори миннатдорӣ баён намуд. Ҳамзамон, Ректори муассиса ба Хадамоти назорати давлатии бехатарии корҳо дар саноати кӯҳкории назди Хукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон, намояндагони корхонаҳои саноатӣ аз ҷумла ҶМТКММ “Апрелевка”, ҶДММ КМ “Зарафшон” ва ҶММ ТА КМ «Анзоб» Сипосномаи раёсати донишкадаро барои ҳамкорӣ тақдим намуд. Ёдовар мешавем, ки ба конференсияи мазкур зиёда аз 100 мақолаи илмӣ аз кишварҳои Норвегия, Португалия, Белоруссия, Қазоқистон, Федератсияи Русия, Ҷумҳурии Ӯзбекистон, Қирғизистон ворид гардидааст.
Конференсияи байналмилалии илмӣ-амалӣ «Технологияҳои инноватсионии истихроҷ ва бозкоркарди канданиҳои фоиданок – II» платформаи муҳиме барои мубодилаи таҷриба ва муҳокимаи масъалаҳои мубрами соҳа гардид. Натиҷаҳои муҳокимаҳо ва маърӯзаҳои пешниҳодшуда дар рушди минбаъдаи устувори саноати кӯҳӣ ва металлургӣ дар минтақа нақши муҳим хоҳанд бозид.
Илова бар ин, қайд кардан зарур аст, ки конференсияи байналмилалии илмӣ-амалӣ «Технологияҳои инноватсионии истихроҷ ва бозкоркарди канданиҳои фоиданок – II» бо ташаббуси кафедраи коркарди конҳои канданиҳои фоиданоки факултети корҳои кӯҳии Донишкадаи кӯҳӣ-металлургии Тоҷикистон ташкил ва баргузор гардид.
Мутавалиев А.Т.
н.и. г.-м., мудири кафедраи коркарди конҳои канданиҳои фоиданок